Iedere twee weken (of vier, of zes) schrijf ik een Brief aan de Samenleving, aan iemand die ik (nog) niet ken. Deze week schrijf ik aan iemand die ik heb ontmoet tijdens één van mijn workshops. De blog is onderdeel van mijn educatieve project met dezelfde naam. Voel je vrij om terug te schrijven als het een open brief is!

je mag altijd iets zeggen

Arnhem, 24 april 2024

Beste Hannah*,

Ons gesprek van afgelopen zaterdag blijft door mijn hoofd spoken. Voornamelijk omdat het een spontaan gesprek was zonder duidelijke regels, waardoor veel onderwerpen in elkaar overliepen. Daardoor bereikten we niet echt een consensus. Gelukkig was het wel een open gesprek en wilde je ook echt naar me luisteren: dat maakt dat we vast nog een keer met elkaar zullen praten!

Waarom schrijf ik je dan een brief? Omdat ik denk dat het gesprek wat wij voerden, interessant kan zijn voor een hoop andere mensen. En ook omdat ik me, in schrift soms beter kan verwoorden dan in een gesprek. Voor het verhaal is het belangrijk om te weten dat jij een dame van in de 70 bent, met een witte huidskleur en een Nederlandse achtergrond (al weet ik dat laatste niet helemaal zeker, nu ik erover nadenk, we hebben het daar eigenlijk niet over gehad).

Ons gesprek startte, omdat jij aanwezig was in de ruimte waar ik mijn workshop Brief aan de Samenleving gaf. Samen met de andere aanwezige dames, praatten we over contact maken met andere mensen, en over zaken die verder aan bod kwamen, zoals gezondheid, persoonlijke omstandigheden en vriendschappen. Het nieuws kwam ook ter sprake en op de een of andere manier kwamen we vervolgens bij de door mij verafschuwde zin:

'Je mag tegenwoordig ook niets meer zeggen.'

De reden dat ik de zin zo verafschuw, is omdat je ALTIJD wat mag zeggen. Het ligt er alleen aan op welke manier. Tegenwoordig wordt de zin vaak gebruikt om racisme of discriminatie goed te praten. Ik was daarom ook heel benieuwd wat er na deze zin zou komen. Jij kon gelukkig heel goed onderbouwen waar die zin vandaan kwam. Je gaf aan moeite te hebben met het feit dat je soms kenmerken van iemand moet beschrijven, maar dat je nu niet weet hoe je dat het beste kunt doen. Je vertelde ook dat jij opgegroeid bent met termen als 'het blanke ras' of 'Chinees' of bij het beschrijven van iemand met een donkere huidskleur, het woord 'n*ger'. Je vuurde een aantal vragen op mij af, zoals 'Hoe moet ik dan, als iemand bij mij thuiskomt en bijvoorbeeld iets steelt, omschrijven hoe diegene eruit ziet? Dan moet ik kunnen zeggen dat het iemand was met Afrikaanse kenmerken, of dat het een 'n*ger' is.' Je gebruikte ook een veel gezelliger voorbeeld, want de avond ervoor had je ontzettend leuk gegeten met veel vrouwen uit verschillende culturen en werelddelen. Daarbij waren dames aanwezig die, volgens jou, duidelijk Somalische kenmerken hadden. Hoe moet je die dan omschrijven, als je ziet dat ze Somalisch zijn? En als die vrouwen daar heel trots op zijn?

Ik herhaal wat ik toen zei, en wat eigenlijk de conclusie was van ons gesprek:

VRAAG HET AAN DE PERSOON OM WIE HET GAAT.
En ga af op wat zij zelf uitstralen en vertellen.

In het voorbeeld van een criminele activiteit: natuurlijk wil de politie weten wat voor huidskleur de verdachte had. In dat geval, van schok, kan ik me voorstellen dat je niet helemaal politiek correct te werk gaat (vooral niet als je meer dan je halve leven bent opgegroeid met het idee dat n*ger een correcte term is om iemand te beschrijven). Maar zeggen: 'Het was iemand met een donkere huidskleur' of 'iemand met een licht getinte huidskleur' is dan voldoende. 'Afrikaans' heeft in dit voorbeeld niet zoveel zin, want: Afrikaanse mensen zijn soms ook wit, of lichtbruin, of heel erg donker. Nederlandse mensen zijn niet bij voorbaat Nederlands witte mensen, of westerse mensen zijn niet alleen maar witte mensen. Dat is al meer dan honderd jaar niet meer zo.

Even terug naar de oplossing: ik snap ook dat jij niet naar de volgens jou Somalische dame loopt om te vragen: 'Goh, als ik morgen aan Ans vertel over jou en deze avond, welke kenmerken moet ik dan gebruiken om het over jou te hebben?'  Somalisch is in dit geval ook geen rare term om haar te beschrijven, omdat het een feitelijk kenmerk is, die ze jou zelf verteld heeft. En geen kwetsend woord. Je zou ook kunnen kiezen om te vertellen over dat deze vrouw aardig was, misschien veel gereisd heeft, pas sinds kort in Nederland woont, ze misschien wel advocaat is. Maar dat is vaak niet het eerste waar je gedachte naartoe gaat als je iemand met een andere huidskleur of afkomst dan die van jezelf gaat beschrijven.

Maar nog een belangrijke factor in ons verhaal: ik denk dat ik, als witte vrouw met Nederlandse afkomst, niet degene ben die antwoord moet geven op de vraag hoe iemand met een andere dan witte huidskleur of Nederlandse achtergrond, dan wel beschreven wil worden. Ik weet dat veel mensen het fijner vinden om beschreven te worden als iemand met een donkere huidskleur, dan als een n*ger, omdat aan dat laatste woord associaties naar het koloniale verleden achter zitten. Net als dat het woord 'blank' staat voor reinheid en puurheid, waarbij 'wit' simpelweg de gelijkwaardige tegenhanger is van de kleur 'zwart'. Mijn oplossing is dus: ga persoonlijk met mensen in gesprek over hoe zij wel of niet genoemd willen worden, of verdiep je in bronnen die je misschien antwoord kunnen geven op de vraag, zoals bijvoorbeeld Omroep ZWART of het boek 'Je mag ook niets meer zeggen' van Mounir Samuel. En wees vooral niet bang om de ongemakkelijke gesprekken te voeren (al ben ik daar bij jou ook niet zo bang voor, Hannah). Verder deel ik altijd graag de kennis die ik wel heb, met je.

Met vriendelijke groet,

Mara van der Velden

Cactus Educatie

*Hannah is een gefingeerde naam.

---

De volgende Brief aan de Samenleving komt wanneer hij komt! Lees ondertussen over het educatieve project op mijn website https://www.cactusprikkelt.nl/brief-aan-de-samenleving. Je kunt je ook op LinkedIn abonneren.